Ακούγοντας την ψυχή: Ένα πολύφωνο μήνυμα
Από το 1988 που ξεκίνησε το Δίκτυο Ακούγοντας Φωνές (Hearing Voices Network – HVN), έχει αποκτήσει τη φήμη ενός καινοτόμου, εξέχοντος κινήματος λαϊκής βάσης με επιρροή, που ασκεί ανοιχτά κριτική στην κατεστημένη ψυχιατρική σχέση μεταξύ του κυρίαρχου, ειδικού κλινικού επαγγελματία και του παθητικού, ασθενούς λήπτη. Αντί αυτού, η τοποθέτηση - πρόκληση του HVN που ορίζεται από τους χρήστες υπηρεσιών ψυχικής υγείας, προασπίζεται την πρωτοκαθεδρία του «ειδικού βάσει εμπειρίας» ως το πιο ξεκάθαρο ρητορικό της μήνυμα.
Οι όροι ψυχική αναπηρία και ψυχική νόσος ίσως να μην χωράνε στο λεξιλόγιο μας, ώστε να περιγράψουμε αυτό που βιώνουμε ως ψυχική δυσφορία (αν και δεν είναι πάντα τέτοια) και κοινωνικό αποκλεισμό. Κι αυτό... :
- Επειδή το Hearing Voices Network είναι ένα παγκόσμιο κίνημα που δημιουργήθηκε από και για ανθρώπους που ακούνε φωνές ή έχουν παρόμοιες ασυνήθιστες εμπειρίες, καθώς και φίλους, συγγενείς και εργαζόμενους που θέλουν να εκφράζουν έμπρακτα τις έντονες ενστάσεις τους για τον τρόπο που λειτουργεί το σύστημα ψυχικής υγείας.
- Επειδή η προσέγγιση του Δικτύου είναι διαφορετική από την παραδοσιακή ψυχιατρική, καθώς δεν αντιμετωπίζει αυτές τις εμπειρίες ως «ψευδαισθήσεις» και συμπτώματα ενός «ελαττωματικού εγκεφάλου», αλλά ως βιώματα με νοήματα που συνδέονται στενά με την προσωπική ιστορία κάθε ατόμου.
- Επειδή η «λύση» που συχνότερα προτείνει η ψυχιατρική είναι η καταστολή, με πολλές καταστροφικές προεκτάσεις όπως ο στιγματισμός, η κοινωνική απομόνωση και η αποδυνάμωση. Δεν αφήνουμε απ' έξω τις οργανικές και σωματικές παρενέργειες των φαρμάκων.
- Επειδή το Hearing Voices Network τίθεται ενάντια σε μοντέλα χειραγώγησης και προσπαθεί να προσφέρει επιλογές χειραφέτησης που επικεντρώνουν στην αυτοβοήθεια και αξιοποιούν την πολύτιμη γνώση των ανθρώπων που έχουν γίνει ειδικοί βάσει των εμπειριών τους.
- Επειδή η πολυφωνία είναι χαρακτηριστικό της εμπειρίας μας και του τρόπου έκφρασής μας σε μια κοινωνία που μας απομονώνει από την εργασία και μας χαρακτηρίζει ανάπηρους ώστε στη συνέχεια να μας κάνει μέρος του φαύλου κύκλου των πενιχρών επιδομάτων, των διαγνώσεων αναπηρίας και των ψυχοφαρμάκων. Κι όλα αυτά σε ένα εργασιακό πλέγμα εκμετάλλευσης, με πενιχρούς μισθούς για ελάχιστες θέσεις εργασίας κι αυτές σχεδόν αποκλειστικά στην καθαριότητα.
- Επειδή συνάνθρωποι μας και ομότιμοι μας υποφέρουν κάθε μέρα στα ψυχιατρικά νοσοκομεία και στις δομές της κοινωνίας που προωθεί την εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο.
Ειδικά σήμερα, εδώ, σε μια συζήτηση με τίτλο "Ακούγοντας την ψυχή" δεν μπορούμε να μην εκφράσουμε την αγωνία μας για τις "περιστρεφόμενες πόρτες των ψυχιατρείων" και τη βιαιότητα των ακούσιων νοσηλειών και θεραπειών. Ακούγοντας την ψυχή μας για εμάς σημαίνει να ακούσουμε και τις φωνές που εκφράζουν αυτή την αγωνία. Θέλουμε σήμερα να σταθούμε ειδικότερα στο μέτρο της «υποχρεωτικής θεραπείας στην κοινότητας» μιας πρότασης του υπουργείου Υγείας, εναλλακτικής ως προς την ακούσια νοσηλεία, πρότασης που έχει αποτύχει στις περισσότερες χώρες που έχει εφαρμοστεί έχοντας δεχτεί σοβαρές κριτικές. Ένας επιπλέον εξαναγκασμός στη λήψη της φαρμακευτικής αγωγής το μόνο που θα επιτύχει, είναι να κάνει την κοινωνία ακόμα πιο δυσλειτουργική και τη σχέση οικογένειας, επαγγελματιών και άμεσα ενδιαφερόμενων πιο δύσκολη. Γιατί τελικά ενδεχόμενη εισαγωγή της υποχρεωτικής κατ' οίκον θεραπείας θα αποτελέσει έναν ακόμα κρίκο στην αλυσίδα της βίας, ένα ακόμα πισωγύρισμα στην ταλαίπωρη ψυχιατρική μεταρρύθμιση, μια επέκταση της ασυλοποίησης στην κοινότητα χειρότερη από την ακούσια νοσηλεία στο νοσοκομείο καθώς πλέον καταργείται θεσμοθετημένα η διαφορά ανάμεσα στο μέσα (στο ψυχιατρείο) και το έξω (όπου κι αν είναι αυτό, το σπίτι, ο δρόμος, κλπ), αυτή η μικρή, ελάχιστη ελευθερία που έχει κάποιος όταν παίρνει το εξιτήριο του.
Για εμάς είναι σημαντικό να αναζητηθούν εναλλακτικές που να προσανατολίζονται προς μια χειραφετητική κατεύθυνση. Τέτοια παραδείγματα υπάρχουν και αναφέρουμε τι μπορεί να οδηγήσει προς σε αυτή. Έννοιες όπως ‘προσωπική συνάντηση με τον άνθρωπο που δυσφορεί’, ‘κοινή διαδικασία μάθησης’, ‘συντροφική συνεργασία κατά την ανάπτυξη κοινών στόχων’, ‘αλληλεγγύη’, ‘ανάπτυξη του δυναμικού αυτοβοήθειας’, ‘αναγνώριση της προσωπικής ευθύνης της ασθένειας και της υγείας’ προσπαθούν όλες να περιγράψουν έναν λιγότερο εξουσιαστικό και πιο αποτελεσματικό τρόπο συνεργασίας. Είναι γνωστό πως αυτό που τελικά θεραπεύει είναι η σχέση και όχι ο καταναγκασμός. Χρειαζόμαστε λοιπόν ηρεμία, φιλικότητα, διάθεση για συμφιλίωση και αποδοχή. Χρειαζόμαστε ανθρώπους που θα επιδιώξουν να δημιουργήσουν σχέσεις εμπιστοσύνης και κατανόησης και θα μας συνοδεύσουν σε ένα ταξίδι κατανόησης της εμπειρίας μας, των φωνών και της παράνοιάς μας χωρίς καταστολή φαρμακευτική ή άλλη, χωρίς εξαναγκασμό, καθηλώσεις και οποιαδήποτε μορφή βία. Χρειαζόμαστε ενημέρωση και γνώσεις πάνω στα θέματα αυτά, εναλλακτικές προτάσεις πέρα από το μονόδρομο των φαρμάκων, όπως είναι οι ομάδες ομότιμης υποστήριξης αλλά και υποδομές νέες τόσο στο νοσοκομείο όσο και στην κοινότητα, χώρους όπου θα μπορεί κανείς να εκτονώνει την επιθετικότητά του και το θυμό του, όπου θα μπορεί να φωνάξει, να ουρλιάξει και να εκφραστεί. Αλλά πάνω από όλα χρειαζόμαστε σεβασμό για τα όσα περνάμε τη στιγμή της κρίσης.
Ακούγοντας την ψυχή όμως σημαίνει να σταθούμε και να ακούσουμε πραγματικά. Όμως πως αυτό πώς μπορεί να γίνει όταν, όπως σημειώνει και ο Ιταλός φιλόσοφος και ψυχαναλυτής Ουμπέρτο Γκαλιμπέρτι στα 'Τοπία ψυχής'οι ηγέτες μας, αυτοί που αποφασίζουν για εμάς, "αλεξίθυμοι, χωρίς καμιά ικανότητα συναισθηματικού συντονισμού, παρουσιάζουν χαρακτηριστικά αδιαφορίας και παγερής απόστασης, πράγματα που δεν υποδεικνύουν τόσο την κυριαρχία σε μια κατάσταση, όσο σοβαρές ελλείψεις στην επικοινωνία και απώλεια της ανθρώπινης ποιότητας στις σχέσεις..." Γιατί από την πλευρά μας αυτή την ποιότητα στις σχέσεις είναι που αναζητούμε, ποιότητα θεραπευτική και όχι άλλες τεχνοκρατικές λύσεις, εξαναγκασμούς και περιορισμούς.
