Το Δίκτυο Ακούγοντας Φωνές για την ακούσια θεραπεία στην κοινότητα

Λεπτομέρειες

Κατηγορία: HV-Athens

“Αν ήρθες για να με βοηθήσεις, χάνεις το χρόνο σου

Αν όμως ήρθες γιατί η χειραφέτησή σου είναι συνδεδεμένη με

τη δική μου, τότε ας δουλέψουμε μαζί.”

(Watson Lila)

Ως Δίκτυο των Ανθρώπων που Ακούνε Φωνές (ΗVN) σας είχαμε ενημερώσει και παλαιότερα για την επικείμενη επικαιροποίηση του θεσμικού πλαισίου για την ακούσια νοσηλεία και μάλιστα συμμετείχαμε σε σχετική συνάντηση, που πραγματοποιήθηκε στις 10 Ιανουαρίου 2017 στο Υπουργείο Υγείας και εκφράσαμε τους φόβους μας και τις επιφυλάξεις μας για πολλά από τα θέματα που συζητήθηκαν και κυρίως για τη διαφαινόμενη εδώ και χρόνια θέσπιση της υποχρεωτικής χορήγησης φαρμακευτικής αγωγής σε ανθρώπους που διαβιούν στην κοινότητα. Πλέον το σχέδιο νόμου έχει φτάσει ένα βήμα πριν την ψήφισή του και πλέον είναι σαφές πως η «Θεραπεία στην κοινότητα κατόπιν εισαγγελικής παραγγελίας» θα αποτελέσει το μοναδικό όχημα για τη μείωση των ακούσιων νοσηλειών.

Πριν προχωρήσουμε στη διατύπωση των ενστάσεών μας είναι σημαντικό να επισημάνουμε από ποια θέση μιλάμε. Όπως ίσως είναι γνωστό, η προσέγγιση του Δικτύου είναι διαφορετική από την παραδοσιακή ψυχιατρική, καθώς δεν αντιμετωπίζει εμπειρίες όπως οι φωνές ως «ψευδαισθήσεις» και συμπτώματα ενός «ελαττωματικού εγκεφάλου», αλλά ως βιώματα με νόημα που συνδέονται στενά με την προσωπική ιστορία κάθε ατόμου. Ενώ η «λύση» που συχνότερα προτείνει η ψυχιατρική είναι σχεδόν αποκλειστικά η  χρήση ισχυρών φαρμάκων τα οποία, όπως είναι γνωστό, έχουν πολύ σοβαρές παράπλευρες συνέπειες στην υγεία του ατόμου αλλά και πολλές καταστροφικές προεκτάσεις όπως ο στιγματισμός, η κοινωνική απομόνωση και η αποδυνάμωση, το Hearing Voices Network τίθεται ενάντια σε μοντέλα χειραγώγησης και προσπαθεί να προσφέρει επιλογές χειραφέτησης που επικεντρώνουν στην αξία της νοηματοδότησης της εμπειρίας, της κατανόησης των πολύπλοκων συνιστωσών της ανθρώπινης ύπαρξης και της αυτοβοήθειας και αξιοποιούν την πολύτιμη γνώση των ανθρώπων που έχουν γίνει ειδικοί βάσει των εμπειριών τους και θέλουν να μοιραστούν  τις εμπειρίες τους αυτές και τις ιδέες τους με άλλους. Παράλληλα επιδιώκει να αξιοποιήσει τις γνώσεις και τις εμπειρίες επαγγελματιών αλλά και των συγγενών και φίλων καθώς όλες και όλοι όσοι εμπλέκονται είναι σημαντικό να έχουν λόγο. Τα παραπάνω είναι σημαντικά για να δώσουμε και το στίγμα μας και καθιστούν πιο σαφή τα όσα καταγράφονται παρακάτω.

 Ήδη σε παλαιότερη ανάρτησή μας επισημάναμε πως από εκείνη τη συνάντηση φύγαμε με ένα αίσθημα ότι όλα αυτά που συζητήθηκαν θα αποτελέσουν κενό γράμμα αν, όπως διαφαίνεται, η βασική κατεύθυνση σχετικά με τον τρόπο που προτίθεται να αντιμετωπιστεί το φλέγον ζήτημα των ακούσιων νοσηλειών, αποτελέσει η υποχρεωτική κατ’ οίκον θεραπεία, θέση που τότε συνδέθηκε με την εξοικονόμηση κονδυλίων. Και ήδη αναφέραμε πως δεν είναι δυνατόν, βάσει αμιγώς οικονομικών κριτηρίων, να καταστρατηγούνται θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα και να μετατίθενται οι ευθύνες του κοινωνικού κράτους και του συστήματος υγείας στους πολίτες, με όρους καταναγκασμού και ελέγχου.

Όπως όλοι γνωρίζουμε, το μεγαλύτερο ποσοστό των ακούσιων νοσηλειών κινείται μετά από αίτημα του οικογενειακού περιβάλλοντος, το οποίο συνήθως αναλαμβάνει και το βάρος της φροντίδας. Όμως ένας άνθρωπος που βρίσκεται σε έντονη ψυχική δυσφορία, πιθανόν να οφείλει, τουλάχιστον μέρος αυτής, μεταξύ άλλων και στη σχέση του με το οικογενειακό του περιβάλλον. Με την υποχρεωτική θεραπεία όμως καταλήγουμε και πάλι σε μέσα καταστολής των συναισθημάτων και των συμπτωμάτων αντί να γίνει μια διερεύνηση αυτών σε σχέση με το οικογενειακό περιβάλλον αλλά και το πού και πώς ζει αυτός ο άνθρωπος, τις εμπειρίες και τα  βιώματα που έχει. Αντί λοιπόν να γίνει από τις υπηρεσίες ψυχική υγείας, τους νομοθέτες και όλους τους ειδικούς που εμπλέκονται, μια διερεύνηση των λόγων-αιτίων που  πιθανόν να συνδημιουργούν την κρίση ή τουλάχιστον ένα μέρος αυτής, αντί να διερευνώνται οι διαστάσεις της σε σχέση με το οικογενειακό αλλά και το ευρύτερο  κοινωνικό, οικονομικό και πολιτικό πλαίσιο, αυτό που ο άνθρωπος αυτός αντιμετωπίζει περιλαμβάνει συχνά θέματα που το παρόν νομοσχέδιο δε φαίνεται να αγγίζει, τουλάχιστον όχι ουσιαστικά:

• παραμονή σε ένα νοσοκομείο, συχνά για μήνες, μη γνωρίζοντας τα δικαιώματα του/της
• απαράδεκτες συνθήκες νοσηλείας
• κατάχρηση φαρμάκων και πολλές φορές χρήση βίας (φαρμακευτική και μηχανική καταστολή)
• πιθανή επιστροφή μετά το εξιτήριο σε ένα μη ασφαλές περιβάλλον.
• στιγματισμό που ενδεχομένως να υπάρξει στο κοινωνικό ή και στο εργασιακό του περιβάλλον.

            Ειδικά για το τελευταίο μπορούμε να επιβεβαιώσουμε τόσο από την εμπειρία μας όσο και από τη διεθνή βιβλιογραφία πως πρακτικές προσανοτολισμένες στο φάρμακο και την επικινδυνότητα τείνουν να αυξάνουν το στίγμα και τον κοινωνικό αποκλεισμό (Read J. & Dillon J., 2013). 

            Κριτική πάνω στη "Θεραπεία στην κοινότητα κατόπιν εισαγγελικής παραγγελίας"

            α) Ηθικές, κοινωνικές και πολιτικές προεκτάσεις

Από τα όσα έχουν συζητηθεί μέχρι σήμερα μοιάζει σαν να παρουσιάζεται η "Θεραπεία στην κοινότητα κατόπιν εισαγγελικής παραγγελίας" ως η μόνη εναλλακτική στην ακούσια νοσηλεία. Η αλήθεια όμως είναι, ότι έρχεται να αντικαταστήσει τις ελάχιστες καλές ιδέες του παρελθόντος περί αποασυλοποίησης και κοινοτικής ψυχιατρικής, οι οποίες βέβαια δεν τέθηκαν ποτέ σε εφαρμογή. Στα σχέδια του Ψυχαργώς υπήρχε πρόβλεψη για ανεξάρτητες δομές και τομεοποιημένες κοινοτικές υπηρεσίες. Μοιάζει σα να είναι αυτό ακριβώς που μια τέτοια πολιτική σκοπεύει να αντικαταστήσει. Αντί να επενδυθούν χρήματα για τη δημιουργία και τη λειτουργία ξενώνων και προστατευόμενων διαμερισμάτων όπου οι άμεσα ενδιαφερόμενοι θα έχουν τη δυνατότητα να ζήσουν πραγματικά και ουσιαστικά αυτόνομα και όπου θα σταματήσουν να αναπαράγονται οι ασχήμιες και οι παραβιάσεις που έχουν παρατηρηθεί στους ελάχιστους υφιστάμενους χώρους, αντί να υπάρχει ένας προσανατολισμός στην επαγγελματική αποκατάσταση των ανθρώπων που βγαίνουν από το ψυχιατρείο και σε δράσεις που προωθούν την ένταξη στην κοινότητα, κάθε άνθρωπος αφήνεται στο έλεος της τύχης και του οικογενειακού περιβάλλοντος, που σε πολλές περιπτώσεις μπορεί να είναι βοηθητικό, σε άλλες εξουθενωμένο ή αδιάφορο και σε κάποιες βλαπτικό.

Όχι άδικα πολλοί και πολλές (Πρωτοβουλία για για πολύμορφο κίνημα στην ψυχική υγεία 2019) βλέπουν στο μέτρο αυτό μια πλήρη διαστρέβλωση και αντιστροφή της έννοιας και της πρακτικής της κοινοτικής παρέμβασης, που, εξ΄ ορισμού, αποκλείει κάθε έννοια καταναγκασμού και επιβολής και είναι συνυφασμένη με τον διάλογο, την επικοινωνία, την διαπραγμάτευση, την συνοδεία, τη στήριξη - με μια προστασία συνυφασμένη με τον σεβασμό της ελευθερίας και των δικαιωμάτων του υποκειμένου. Αντί για αυτό, έχουμε να κάνουμε με μια διάχυση της καταστολής μέσα στην κοινότητα.

Ανεξαρτήτως των τεχνικών λεπτομερειών και, ακόμα κι αν καταλογίσουμε καλή πρόθεση στο νομοθέτη, το γεγονός παραμένει ότι το προτεινόμενο μέτρο βασίζεται εξ ορισμού στον καταναγκασμό εφόσον είναι ακούσιο, δηλαδή επιβάλλεται παρά την θέληση του ασθενή. Το θετικό στοιχείο που προβλέπει την συναίνεση του ασθενή δυστυχώς αποτελεί φύλλο συκής εφόσον η συναίνεση εμπεριέχει και μάλιστα θεσμοθετεί την απειλή για ακούσια νοσηλεία σε περίπτωση μη συμμόρφωσης. Αυτό δεν είναι ελεύθερη και πληροφορημένη συναίνεση

 Είναι διεθνώς αναγνωρισμένο ότι απαραίτητη προϋπόθεση για την αποτελεσματικότητα της θεραπευτικής σχέσης είναι η ελεύθερη και πληροφορημένη συναίνεση, βασισμένη στον σεβασμό και την έλλειψη εξαναγκασμού. Ο εξαναγκασμός ακόμα κι όταν η πρόθεση είναι θεραπευτική, προσβάλλει βαθειά την αξιοπρέπεια του ασθενή ως κοινωνικού υποκειμένου, ως πολίτη, τραυματίζει και συμβάλλει στην αναπαραγωγή του στίγματος αλλά και του αυτοστιγματισμού ειδικά για ανθρώπους με συγκεκριμένες ψυχιατρικές διαγνώσεις. Ταυτόχρονα αναγκάζει επαγγελματίες ψυχικής υγείας να αναλάβουν ρόλο αστυνομευτικό / συμμορφωτικό / ελεγκτικό προσβάλλοντας έτσι τον πυρήνα της θεραπευτικής σχέσης.  Τελικά αναιρεί τη λογική της θεραπείας και φροντίδας στην κοινότητα καθώς η υποχρεωτικότητα καθιστά αδύνατη την εδραίωση μιας ουσιαστικής θεραπευτικής σχέσης που βασίζεται στην επικοινωνία και την αμοιβαιότητα και μετατρέπει τη θεραπεία σε συνεχή εξαναγκασμό και υποταγή.

Τελικά το προτεινόμενο μέτρο για ακούσια περίθαλψη αψηφά και παραβιάζει τις σαφέστατες οδηγίες της Επιτροπής για τα Δικαιώματα Ατόμων με Αναπηρία (CRPD) του ΟΗΕ προς τα συμβαλόμενα μέλη κράτη για την χρήση μέτρων καταναγκασμού (Committee on the Rights of Persons with Disabilities 2015) και αντιβαίνει τις οδηγίες του Ειδικού Εισηγητή του ΟΗΕ (J. E. Méndez 2013)

Πρόκειται για μία πρακτική που διαχέει και ταυτόχρονα επιτείνει τον κοινωνικό έλεγχο στην κοινότητα. Στην κατεύθυνση μιας ψυχιατρικής πρακτικής, που αντί να δημιουργεί και να θέτει σε προτεραιότητα μια πραγματικά θεραπευτική σχέση με τον/την ασθενή, μια πραγματική επικοινωνία μαζί του/της, και μια αλληλεπίδραση και διαπραγμάτευση σε ισότιμη βάση με τον/την ψυχίατρο, θα ακολουθήσει, πολύ περισσότερο από ότι τώρα, μια κατασταλτική προσέγγιση, μεταφέροντας τις ιδρυματικές πρακτικές στην κοινότητα, στο χώρο όπου ζει ο/η ασθενής. Βιώνοντας έτσι, το άτομο, τη θεραπεία και τη θεραπευτική σχέση, ως έναν συνεχή εξαναγκασμό, ως μια αέναη καταπίεση, με την επικείμενη απειλή των συνεπειών, σε περίπτωση που αρνηθεί την αναγκαστική φαρμακευτική αγωγή.

Αυτή είναι η επίσημη προσέγγιση για την αντιμετώπιση του υψηλού ποσοστού των ακούσιων νοσηλειών, μια προσέγγιση που στοχεύει στη μείωση του ποσοστού, αλλά μόνο πλασματικά, δεδομένου ότι δε θέτει υπό αμφισβήτηση το ίδιο το σύστημα που τις παράγει.

            β) Αδυναμία τεκμηρίωσης του υπό εφαρμογή μέτρου

Όμως, πέραν των ηθικών και κοινωνικών παραμέτρων, είναι σημαντικό να επισημάνουμε πως ο θεσμός της υποχρεωτικής κατ' οίκον θεραπείας έχει δεχτεί σοβαρές κριτικές και στο εξωτερικό. Ήδη εφαρμόζεται εδώ και περίπου τέσσερις δεκαετίες (υπάρχουν περίπου 75 κρατικές και περιφερειακές νομοθεσίες) και θεωρητικά στόχευε μέσω της νομικής υποχρέωσης της λήψης φαρμακευτικής αγωγής στο να βελτιώσει τη ζωή των ανθρώπων που πάσχουν από κάποια ψυχιατρική ασθένεια, στη μείωση των υποτροπών και άρα και των επανεισαγωγών και τελικά στον περιορισμό της λεγόμενης “περιστρεφόμενης πόρτας”. Η χρήση μάλιστα της συγκεκριμένης νομοθεσίας ποικίλλει από τόπο σε τόπο υποδεικνύοντας πως πέρα από τις διαφορές στα συστήματα υγείας υπάρχει κι ένας σημαντικός υποκειμενικός παράγοντας στη χρήση τους.  Όμως παρόλο που τα στοιχεία (όπου είναι διαθέσιμα) καταδεικνύουν ότι η υποχρεωτική θεραπεία στην κοινότητα, κατόπιν εισαγγελικής εντολής, είναι σε μεγάλο βαθμό αναποτελεσματική, ως προς την αποτροπή επανεισαγωγής του/της ασθενούς σε νοσοκομειακές μονάδες, και ότι περιορίζει την αυτονομία του/της ασθενούς, παραμένει μια διαδεδομένη πρακτική ακούσιας θεραπείας σε αρκετές χώρες (Τurnpenny A. et al. 2018)

 Εκτεταμένες ανασκοπήσεις άρθρων και μελέτες έχουν αναδείξει πως στο σύνολό του ο θεσμός έχει κριθεί αποτυχημένος ακόμα και από εκείνους που κάποια στιγμή τον υποστήριζαν σθεναρά. Στην Αγγλία ο σχετικός νόμος ψηφίστηκε το 2007 (Mental Health Act 2007) σχετικά αργά δηλαδή σε σχέση με άλλες χώρες κι ενώ είχε προηγηθεί διαβούλευση που κράτησε σχεδόν δυο χρόνια. Οι μόνες δύο τυχαιοποιημένες έρευνες για την αποτελεσματικότητα
του μέτρου πριν το 2010 δεν τεκμηρίωσαν μείωση ποσοστού ακούσιων νοσηλειών. Η πολυκεντρική τυχαιοποιημένη έρευνα OCTET (Oxford Community Treatment Order Evaluation Trial) η οποία θεωρείται ως η εγκυρότερη διεθνώς και η οποία σχεδιάστηκε και υλοποιήθηκε για να
αξιολογήσει την αποτελεσματικότητα του μέτρου της ακούσιας κοινοτικής θεραπείας στην Αγγλία, επίσης κατέδειξε ότι η εφαρμογή του μέτρου δεν οδήγησε στα αναμενόμενα αποτελέσματα, δηλαδή μείωση ποσοστών υποτροπών και επαναλαμβανόμενων ακούσιων νοσηλειών σε ασθενείς με ψύχωση. Παραθέτουμε εδώ το συμπέρασμα από το σχετικό άρθρο των Tom Burns και Andrew Molodynski (2014): "Αν θα θέλαμε να θεωρήσουμε την ψυχιατρική ένα επάγγελμα που βασίζεται στα τεκμήρια  και τις κλινικές δοκιμές τότε δε θα πρέπει να αγνοούμε τα συμπεράσματα (...), να βάλουμε ένα τέλος στο κυνήγι της επικινδυνότητας μέσω καταναγκαστικών παρεμβάσεων και να επανεστιάσουμε τις προσπάθειές μας στην εγκαθίδρυση σχέσεων διάρκειας και εμπιστοσύνης με τους ασθενείς μας."

Να σημειώσουμε πως ο Tom Burns υπήρξε ένας από τους τότε βασικούς υπέρμαχους της υποχρεωτικής κατ’ οίκον θεραπείας στο Ηνωμένο Βασίλειο και είχε το θάρρος να αναγνωρίσει το λάθος του. ήδη ένα χρόνο πριν την παραπάνω δημοσίευση συμπεραίνει τελικά ότι δεν υπάρχει καμία ένδειξη οφέλους από τις CTO και «δεν δικαιολογούν τον τόσο σημαντικό περιορισμό της ελευθερίας των άμεσα ενδιαφερομένων». Τελικ  ξεκάθαρα διατυπώνει πως ο αρχικός τους ισχυρισμός ήταν λάθος καθώς επισημαίνει πως δε φαίνεται να παρουσιάζεται καμία μείωση στο χρόνο νοσηλείας, τις επανεισαγωγές, τον αριθμό των ανθρώπων που επανεισάγονται και τη σοβαρότητα των συμπτωμάτων που το άτομο βιώνει. (Burns, 2013)

Μια εξαιρετικά δομημένη ανασκόπηση του 2016 επισημαίνει πως δεν υπάρχουν αξιόλογα ευρήματα που να αποδεικνύουν αποφυγή των υποτροπών και των επανεισαγωγών. Καμία από τις αναλύσεις των δεδομένων δεν έδειξε κάποιο όφελος από το θεσμό των CTO. Δεν επισημαίνονται σημαντικά κοινωνικά ή κλινικά οφέλη, αντίθετα, εγείρονται σοβαρά δεοντολογικά, ηθικά και νομικά ζητήματα σε σχέση με τον περιορισμό της ελευθερίας των ατόμων (Rugkåsa J. 2016)

Αλλά και πιο πρόσφατα και παρά τις προσπάθειες να ωραιοποιήσει την κατάσταση η ίδια η βρετανική κυβέρνηση παραδέχεται ότι οι CTO που εισήγαγαν το 2007 έχουν ως πρόταση μείωσης των εισαγωγών αμφίβολα αποτελέσματα και ότι ίσως θα πρέπει να εγκαταλειφθούν καθώς στερούν την ελευθερία ανθρώπων χωρίς κανένα σχετικό όφελος. Αντίθετα το μόνο επιχείρημα υπέρ που διατυπώνεται και μάλιστα από ανθρώπους με ψυχιατρική εμπειρία είναι ότι έτσι έχουν σίγουρη πρόσβαση στις υπηρεσίες με τον ίδιο τρόπο δηλαδή που άνθρωποι μπαίνουν φυλακή για εξασφαλίσουν στέγη και φαγητό (αναφορά). Μάλιστα η έκθεση κάνει αναφορά και στην αμφίβολη αποτελεσματικότητα των "αντιψυχωσικών" φαρμάκων τόσο με βάση της μαρτυρίες των ασθενών όσο και από βιολογικής σκοπιάς! Αναρωτιόμαστε αν κανείς από τους νομοθέτες μπήκε στον κόπο να διαβάσει την σχετική έκθεση.  (DHSC 2018)

Σε συνέχεια των παραπάνω να αναφέρουμε πως συχνά ακούμε τον ισχυρισμό ότι τα νευροληπτικά φάρμακα βελτίωσαν την έκβαση της σχιζοφρένιας αλλά στην πραγματικότητα είναι αρκετά δύσκολο να βρει κανείς ενδείξεις που να υποστηρίζουν αυτή τη θέση. Κάποιες ενδείξεις δείχνουν μέχρι και την πιθανότητα η ευρέως διαδεδομένη και μακροχρόνια φαρμακευτική αγωγή να έχει χειροτερέψει την έκβαση, ειδικά για ανθρώπους που ενδεχομένως θα τα πήγαιναν καλά δίχως φαρμακευτική αγωγή. (Moncrief 2018)

Τέλος για το θεσμό της υποχρεωτικής θεραπείας στην κοινότητα η Μ. Μητροσύλη, Νομικός, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής, Πρόεδρος Ειδικής Επιτροπής Ελέγχου Προστασίας των Δικαιωμάτων Ατόμων με Ψυχικές Διαταραχές σχολιάζει (2014) πως παρόλο που η αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας της ακούσιας θεραπείας είναι αμφισβητούμενη διεθνώς ως προς τη μείωση της χρήσης των υπηρεσιών υγείας ή τη βελτίωση της κλινικής εικόνας και της κοινωνικής λειτουργίας του ατόμου, (Kisely et al 2005, Swanson et al 2000 , Woolley 2010) η θέσπισή της δεν παύει να πληθαίνει, όπως αποδεικνύει η τροποποίηση της Μental Ηealth Act (2007) στο Ηνωμένο Βασίλειο ή της Loi du 27 Jullet 1990 (2011) 32 στη Γαλλία. Ταυτόχρονα υπάρχουν πολλές επιφυλάξεις για την επιβολή ακούσιας θεραπείας στην κοινότητα σε σχέση με την προσβολή των θεμελιωδών δικαιωμάτων του ανθρώπου: της ελευθερίας, της αυτονομίας, της αξιοπρέπειας και της περίθαλψης. Πώς είναι δυνατόν να υποχρεωθεί ακουσίως ο ασθενής, που είναι ικανός να ζει στην κοινότητα, σε υποχρεωτική θεραπεία; Όπως αναφέρει η ίδια: «Αυτή η θεραπεία φαίνεται να ακουμπά σε διαχειριστικές πολιτικές στραμμένες προς τον έλεγχο του υποκειμένου και την ασφάλεια της κοινότητας» (σ. 288) Σύμφωνα με τη Μητροσύλη (2014) τα άτομα που υποχρεώνονται σε θεραπεία υφίστανται τον κοινωνικό έλεγχο αλλά και στιγματίζονται, καθώς αποκλίνουν από τα κυρίαρχα κοινωνικά πρότυπα. Ως συνέπεια βιώνουν τον κοινωνικό αποκλεισμό αφού θεωρούνται ως εν δυνάμει επικίνδυνοι για την ασφάλεια των άλλων μελών της κοινότητας.

            Τι χρειαζόμαστε

Πιστεύουμε ότι μια προσέγγιση του θέματος των ακούσιων νοσηλειών πρέπει να πηγαίνει ένα βήμα πιο πίσω πριν χρειαστεί να μεταφερθεί αυτός ο άνθρωπος σε ψυχιατρική κλινική, πριν αγανακτήσει το οικογενειακό περιβάλλον αλλά και ο ίδιος. Δεν περιορίζεται δηλαδή στον άνθρωπο που εκείνη τη στιγμή βρίσκεται σε κρίση, καθώς αυτός και η κατάστασή του ίσως να αποτελούν την έκφραση ενός συστήματος σε κρίση. Σύμφωνα με την εμπειρία μας αλλά και τη διεθνή καταγραφή, αν η οικογένεια/ομάδα μπορέσει ν’ αντέξει το ακραίο συναίσθημα σε μια κατάσταση κρίσης και να υπομείνει την αβεβαιότητα, εν καιρώ συνήθως αναδύεται ένα κοινό νόημα και η επούλωση είναι εφικτή.

Οι ίδιοι οι άνθρωποι που έχουν προσωπική σχετική εμπειρία διατυπώνουν: «Για εμάς είναι σημαντικό να αναζητηθούν εναλλακτικές που να προσανατολίζονται προς μια χειραφετητική κατεύθυνση. Τέτοια παραδείγματα υπάρχουν και μπορούμε να τα συζητήσουμε. Έννοιες όπως ‘προσωπική συνάντηση με τον πάσχοντα’, ‘κοινή διαδικασία μάθησης’, ‘συντροφική συνεργασία κατά την ανάπτυξη κοινών στόχων’, ‘αλληλεγγύη’, ‘ανάπτυξη του δυναμικού αυτοβοήθειας’, ‘αναγνώριση της προσωπικής ευθύνης της ασθένειας και της υγείας’ προσπαθούν όλες να περιγράψουν έναν λιγότερο εξουσιαστικό και πιο αποτελεσματικό τρόπο συνεργασίας. Είναι γνωστό πως αυτό που τελικά θεραπεύει είναι η σχέση και όχι ο καταναγκασμός. Χρειαζόμαστε λοιπόν ηρεμία, φιλικότητα, διάθεση για συμφιλίωση και αποδοχή. Χρειαζόμαστε ανθρώπους που θα επιδιώξουν να δημιουργήσουν σχέσεις εμπιστοσύνης και κατανόησης και θα μας συνοδεύσουν σε ένα ταξίδι κατανόησης της εμπειρίας μας, των φωνών και της παράνοιάς μας χωρίς καταστολή φαρμακευτική ή άλλη, χωρίς εξαναγκασμό, καθηλώσεις και οποιαδήποτε μορφή βία. Χρειαζόμαστε ενημέρωση και γνώσεις πάνω στα θέματα αυτά, εναλλακτικές προτάσεις πέρα από το μονόδρομο των φαρμάκων, όπως είναι οι ομάδες ομότιμης υποστήριξης αλλά και υποδομές νέες τόσο στο νοσοκομείο όσο και στην κοινότητα, χώρους όπου θα μπορεί κανείς να εκτονώνει την επιθετικότητά του και το θυμό του, όπου θα μπορεί να φωνάξει, να ουρλιάξει και να εκφραστεί. Αλλά πάνω από όλα χρειαζόμαστε σεβασμό για τα όσα περνάμε τη στιγμή της κρίσης».

Αντί λοιπόν να αναζητούμε παραδείγματα από ήδη αποτυχημένες θεσμικές κατασταλτικές παρεμβάσεις ας γυρίσουμε το βλέμμα και ας δούμε πώς έχει επιτευχθεί αλλού η εναρμόνιση του σεβασμού των δικαιωμάτων των ανθρώπων με αντίστοιχες πρακτικές.  Ας δούμε το παράδειγμα της Ιταλίας και πώς στρώθηκε ο δρόμος για την αποασυλοποίηση, τις αντιφάσεις που αναδύθηκαν και τις προσπάθειες για την υπέρβασή τους. (ενδεικτικά: Russo G., Carelli F., 2009). Ας δούμε πώς σε μια μικρή περιοχή της Φιλανδίας  προσφέρεται μια μοναδική ευκαιρία να αναπτυχθεί μια ολιστική προσέγγιση με καλά ενσωματωμένες υπηρεσίες εσωτερικών και εξωτερικών ασθενών (ενδεικτικά: Seikkula J et al. 2011). Ας δούμε τα παραδείγματα πραγματικά τομεοποιημένων περιοχών στη Γαλλία και αλλού, όπου η ανάληψη ευθύνης από τις υπηρεσίες ψυχικής υγείας επιδιώκουν να ανταποκρίνονται στο σύνολο των αναγκών ενός ανθρώπου. Χωρίς να παραγνωρίζουμε ότι πουθενά τα πράγματα δεν είναι τέλεια, δεν μπορούμε παρά να επισημάνουμε πως σε αντίθεση με τις θέσεις ορισμένων ψυχιάτρων που ακούστηκαν στη συνάντηση, μια χειραφετητική προοπτική δεν είναι μόνο αναγκαία αλλά και εφικτή.

 Ως άνθρωποι με ψυχιατρική εμπειρία γνωρίζουμε ότι μόνο η ανάληψη προσωπικής ευθύνης μέσα σε ένα περιβάλλον ασφάλειας και χειραφέτησης μπορεί να μας οδηγήσει στην ανάρρωση. Ως συγγενείς και φίλοι επιθυμούμε να γίνουμε μέρος της λύσης και όχι κομμάτι του προβλήματος. Και τέλος ως επαγγελματίες οραματιζόμαστε ένα ρόλο που δε θα είναι ελεγκτικός και κατασταλτικός αλλά συντροφικός και ανοικτός στη διαπραγμάτευση. Γιατί τελικά ενδεχόμενη εισαγωγή της υποχρεωτικής κατ' οίκον θεραπείας θα αποτελέσει έναν ακόμα κρίκο στην αλυσίδα της  βίας, ένα ακόμα πισωγύρισμα στην ταλαίπωρη ψυχιατρική μεταρρύθμιση, μια επέκταση της ασυλοποίησης στην κοινότητα  χειρότερη από την ακούσια νοσηλεία στο νοσοκομείο καθώς πλέον καταργείται θεσμοθετημένα η διαφορά ανάμεσα στο μέσα (στο ψυχιατρείο) και το έξω (όπου κι αν είναι αυτό, το σπίτι, ο δρόμος, κλπ), αυτή η μικρή, ελάχιστη ελευθερία που έχει κάποιος όταν παίρνει το εξιτήριο του. Κι η ελευθερία ως  σχεσιακή κατάσταση δεν μπορεί παρά να  αποτελεί αναπόσπαστο παράγοντα κάθε διεργασίας χειραφέτησης και συνεξέλιξης, δηλαδή κάθε διεργασίας ανάρρωσης.

 Αναφορές

Μητροσύλη Μ. Όψεις της ∆υσφορίας στον Πολιτισμό Σήμερα. Εκ των Υστέρων, 2012, Τεύχος 24

Πρωτοβουλία για για πολύμορφο κίνημα στην ψυχική υγεία  (2019) Όλες και όλοι έξω από το Υπουργείο Υγείας http://protovouliapsy.blogspot.com/ (17/05/2019)

Burns T, Rugkasa J, Molodynski A, Dawson J, Yeeles K, Vazquez-Montez M, Voysey M, Sinclair J, Priebe S (2013) Community treatment orders for patients with psychosis (OCTET): a randomised controlled trial. Lancet 381, 1627-33.

Burns T. & Molodynski A. (2014) Community treatment orders: background and implications of the OCTET trial. Psychiatric Bulletin  Feb: 38(1): 3-5)

Committee on the Rights of Persons with Disabilities, (2015) Guidelines on article 14 of the Convention on the Rights of Persons with Disabilities: The right to liberty and security of persons with disabilities”, Adopted at the Committee’s 14thsession, Para 6

DHSC (Department of Health and Social Care) (2018) Modernising the Mental Health Act: Increasing choice, reducing compulsion. Final report of the Independent Review of the Mental Health Act 1983, London: DHSC. available: https://assets.publishing.service.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/778897/Modernising_the_Mental_Health_Act_-_increasing_choice__ reducing_compulsion.pdf

Kisely S, Campbell LA, Perston N. Compulsory community and involuntary outpatient treatment for people with severe mental disorders. Cochrane Database Rev 2005, 3: CD004408 (PubMed)

Mendez J. (2013) 'Report of the Special Rapporteur on torture and other cruel, inhuman and degrading treatment or punishment'. A/HRC/22/53

Mental Health Act 2007. Available legislation.gov.uk

Loi no 2011-803 du 5 Juillet 2011. Relative aux droits et à la

Moncrieff, J. (2008) The Myth of the chemical cure: A critique of psychiatric drug treatment, Basingstoke, UK: Palgrave Macmillan (98-99)

Τurnpenny A., Petri G., Finn A., et al., (2018) Mapping and Understanding Exclusion: Institutional, coercive and community-based services and practices across Europe. T Bruxelles : Mental Health Europe, 91-102.

Watson Lila (1970) Wikipedia https://en.wikipedia.org/wiki/Lilla_Watson (17/05/2019)